Pola maku to bardzo częsty widok w czasie podróży po Azji. Uprawy maku to jedne z najbardziej drogocennych i chronionych pól na jakie można zetknąć się w Afganistanie, a na większą skalę mak uprawiany jest także w Chinach, Indiach, Iranie, Turcji i krajach Bliskiego Wschodu .
Mak od stuleci ma wiele zastosowań. W wielu krajach Europy mak lekarski uprawiany jest dla celów przemysłowych, leczniczych a także spożywczych. W Azji sprawa ma się inaczej, tam od wieków był on kwiatem, który po odpowiedniej obróbce stawał się remedium uśmierzającym ból. Z maku od wieków produkowano tu bowiem opium. Z czasem i w Europie zrobiono z niego podobny użytek, a finalnie jego kwiaty znalazły się pod kontrolą i na liście szczególnego zainteresowania władz państwowych.
Początki popularności maku sięgają 1500 roku p.n.e., a uprawę maku w celach uzyskiwania zeń opium prowadzi się od około dwóch tysięcy lat. W XIX i XX wieku dokonano wyizolowania z opium licznych alkaloidów, opisano ich własności, a także opracowano pół-syntetyki. To dzięki makowi powstała morfina i kodeina – mające działanie przeciwbólowe oraz przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe.
Mak to symbol obfitości i płodności, nie bez przyczyny – w jednej makówce bywa do ok. 30 tysięcy nasion. Wystarczy wysiać na 1 ar 10 gramów ziarenek i to jako wsiewkę w inną uprawę, by zebrać ok. 8-10 kg nasion, inaczej mówiąc z jednego nasionka powstaje 30 tysięcy nowych – bo mniej więcej tyle jest ich w jednej makówce. Mak nie znosi suszy, upałów i deszczu. Kwiaty maku lekarskiego mogą mieć barwę białą, różową, jasnoróżową. czerwoną, jasnofioletową lub fioletową o średnicy około 10 cm. Nasiona maku siewnego są zasobne w tłuszcz i białko. Zawierają 40-50% oleju, 18-25% białka oraz witaminę E, a ponadto są zasobne w składniki mineralne.
Opium wytwarza się z makówek, które cztery miesiące po zasianiu są przekłuwane. Wówczas wydobywa się z nich mlecznobiały, lepki płyn. Dzień później opium nabiera koloru brązowego i jest gumą, którą zeskrobuje się tacką. Te czynności wykonuje się kilka razy, aż mak przestanie wydzielać sok. Kiedy opium jest zebrane, zostaje zgniecione i trzymane w wilgoci. Ponoć najlepsze opium jest z wilgotnych pól, gdzie po wysuszeniu ma ciemnobrązowy kolor i jest bardzo lepki. Z takich upraw do dziś utrzymuje się wielu afgańskich wieśniaków. Z opium robi się też heroinę, która jest przemycana do republik Azji centralnej, Rosji, Europy zachodniej. Obecnie opium jest przetwarzane na heroinę głównie w Pakistanie, do takiego procesu niezbędny jest bezwodnik octowy, związek chemiczny przemycany głównie z republik po radzieckich Tadżykistanu i Uzbekistanu.
W Iranie i Afganistanie opium to temat tabu, ale tylko dopóki znajdujemy się na ulicy w miejscu publicznym. W zaciszu domowym sprawa wygląda już zupełnie inaczej. Wiele ludzi oprócz haszyszu, na co dzień korzysta z uroków opium, a jak wiadomo ten szybko uzależnia. W Afganistanie i Iranie zauważyłem, iż mieszkańcy bardzo lubią wydawać zakazy, ale jeszcze bardziej lubią je w zamknięciu łamać. Ot taka zabawa. Mimo surowych kar spotkałem tu wielu ludzi palących opium. „Kiedy jestem w domu mogę wszystko” – mawiają Afgańczycy. Dodając – „Jak zamknę okna i zasłonie zasłony Allach nic nie widzi”.
W Afganistanie główne uprawy maku znajdują się w południowej części kraju w prowincji Helmand. Ciągną się tu nieskończone pola maku. To właśnie dlatego jest tu najniebezpieczniej. Lokalni „warlordzi” na tyle skutecznie chronią swoje pola maku, iż każdy obcy jest podejrzanym wrogiem. Nikomu nie wolno tu zaglądać to teren niczym rezerwat a przy okazji „pole minowe”. Dziś oczywiście posiadanie i sprzedaż opium jest we wszystkich krajach zabronione i możliwość jego zakupu w celach leczniczych następuje tylko w przypadku wskazań lekarza. W Polsce zasady uprawy i zakupu normuje ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii.
Autor: Łukasz Odzimek
Szczegóły i program podróży do Afganistanu znajdują się stronie wyprawy.
O Afganistanie czytaj w naszych artykułach: Afganistan granica z Pakistanem Torham, Talibowie – mroczna strona Afganistanu, Afganistan Mazar Sharif, Piknik w Band-A-Mir w Centralnym Afganistanie, Afganistan – Portrety miast i Afgańczyków, Afgańska burka – Świat kobiet w Afganistanie, Hazarowie – grupa etniczna z centralnego Afganistanu, Pola maku w Afganistanie i Iranie. Makowe pejzaże Azji, Bamian w Afganistanie – Wysadzone posągi Buddy, Afganistan Bacza Bazi – Tańczący chłopcy
Szczegóły i programy wypraw do Iranu znajdują się stronie wyprawy 1 lub wyprawy 2. O Iranie czytaj w naszych artykułach: Iran Kerman, Isfahan Iran, Iran Hafez, Iran Pustynia Lut, Iran i Irańska taqija i tarof – czym są?, Klucz do zrozumienia dzisiejszego Iranu: wojna z Irakiem, Meszhed. Jak wygląda święte miasta Iranu?, Jazd – czym jest pogrzeb powietrzny?, Teheran – światowa metropolia czy bezduszny moloch?, Iran. Kaluty i pustynia Dasz-E Lut, Iran: ofiara czarnego PR Polityki
