Azerowie w Iranie zamieszkują północno – zachodnie tereny tego kraju. W państwie Azerbejdżan mieszka ich zaledwie 8 milionów, podczas gdy w Iranie około trzydziestu milionów. Azerów (Azerbejdżan) spotkałem także podczas swoich podróży na Kaukazie.
Azerbejdżan to niezwykle interesujący kraj, podobnie jak tereny zamieszkiwane przez Azerów w Iranie. To jeden z krajów pogranicza, na ziemi którego przez wieki walczyły armie Turcji, Persji i Rosji. Jednak brak silnych podstaw państwowych oraz niezdolność stopienia się w jeden organizm narodowy powodowało, iż wiele z tych potyczek Azerbejdżanie przegrywali. Odróżniało to ich od sąsiednich Gruzinów czy Ormian – mających silne osadzenie w chrześcijaństwie, własny alfabet i własne wierzenia od setek lat. Doświadczenie państwa w Azerbejdżanie rozpoczyna się dopiero w XX wieku. Przy okazji to niezwykle rozdarty twór – mówią prawie jak Turcy, ale są w większości szyitami jak Irańczycy.
Azerowie są potomkami plemion turkijskich, które w XI wieku zmieszały się z zamieszkującą tereny dzisiejszego Azerbejdżanu i północno-zachodniego Iranu ludnością indoeuropejską, kaukaską oraz semicką. Genetycznie Azerowie są więc mieszanką ludów kaukaskich, indoeuropejskich i tureckich. Posługują się językiem azerskim, bardzo blisko spokrewnionym z tureckim. Azerbejdżanin z Turkiem może więc swobodnie rozmawiać jak Czech ze Słowakiem.
Irańczycy twierdzą natomiast, że Azerowie to sturczeni etniczni Irańczycy. Azerowie w Iranie starają się zachować silną odrębność i nie czują związków z Turcją. Czują oni natomiast silne więzi z braćmi po drugiej rzek Araks i Kura, które to stanowią granicę Iran – Azerbejdżan. Ta więź, a nawet chęć budowania wielkiego Azerbejdżanu, rodzi napięcia między oboma krajami, potęgowane dodatkowo faktem, iż Irańczycy mają tradycyjne, wielowiekowe dobre stosunki z Ormianami. Azerowie w Iranie oraz większość azerbejdżańskich to muzułmanie szyiccy. W Azerbejdżanie mniej niż 30% wiernych wyznaje islam w wersji sunnickiej . W konflikcie azersko-ormiańskim Iran faworyzuje chrześcijańską Armenię, ponieważ zdaje sobie sprawę, że gdy Azerowie staną się silni, będą domagać się utworzenia państwa wszystkich Azerów.
Azerbejdżanie od dawna poszukują swojej tożsamości. Tylko w XX wieku trzykrotnie zmieniano na tych ziemiach alfabet. W pierwszym etapie z arabskiego na łaciński a następnie na cyrylicę. W końcu dziś w niepodległym Azerbejdżanie alfabet zapisywany jest przy użyciu alfabetu łacińskiego w jego tureckiej odmianie, zaś w Iranie – pismem arabskim. Wielu mieszkańców Azerbejdżanu włada ponadto językiem rosyjskim, zaś irańskich Azerów językiem perskim.
Dzisiejsza granica azersko-irańska została wytyczona w 1828 roku przez traktat kończący wojnę rosyjsko-perską o dominację w tym rejonie świata. W wyniku porozumienia między dwoma imperiami Azerbejdżan został podzielony na dwie części. Jej północna część wpadła w objęcia Rosji – to obecna niepodległa Republika Azerbejdżanu, a południowa znalazła się pod zwierzchnictwem Persji i po dziś dzień jest to prowincja północnego Iranu.
Dzieląca Iran i Azerbejdżan 600-kilometrowa granica nie zawsze jest granicą przyjaźni. Azerbejdżanie z północy bardziej sympatyzują z Turcją niż z Iranem a dyplomacja czasem zawodzi i dochodzi do wzajemnych oskarżeń. Irańczycy nie rozumieją na przykład szyickich Azerów – jak może w ich szyickim kraju lać się wódka, istnieć erotyka i od dawna polityczne uznanie dla Izraela. Pomimo drobnych różnic i zdarzających się napięć irańscy Azerowie są dobrze zintegrowani z resztą społeczeństwa Iranu. Podkreślić jednak trzeba, że istnieje wiele różnic a władze obu krajów robią wszystko, co mogą, ażeby nie dopuścić do prób integracji Azerów z Azerbejdżanu i Iranu. W Iranie azerskie korzenie ma wiele religijnych i politycznych znanych osobistości – najbardziej znany jest Przywódca Duchowy Ajatollah Ali Chamenei.
Szczegóły i programy wypraw do Iranu znajdują się stronie wyprawy 1 lub wyprawy 2. O Iranie – Iran Pustynia Kalut czytaj w naszych artykułach: Iran Kerman, Isfahan Iran, Iran Hafez, Iran Pustynia Lut, Iran i Irańska taqija i tarof – czym są?, Klucz do zrozumienia dzisiejszego Iranu: wojna z Irakiem, Meszhed. Jak wygląda święte miasta Iranu?, Jazd – czym jest pogrzeb powietrzny?, Teheran – światowa metropolia czy bezduszny moloch?, Iran. Kaluty i pustynia Dasz-E Lut, Iran: ofiara czarnego PR Polityki
Autor: Łukasz Odzimek