Jezioro Aralskie znajduje się na granicy Uzbekistanu i Kazachstanu. Jego obecność ukazuje obraz nędzy radzieckiej myśli technicznej. Jezioro Aralskie było niegdyś czwartym pod względem wielkości jeziorem śródlądowym na świecie (przed rokiem 1960) o powierzchni ponad 68 000 km2. Niewielkie zasolenie jeziora sprawiało, że żyły tam zarówno ryby słonowodne, jak i słodkowodne.
W latach 30-tych XX wieku radzieccy politycy zapoczątkowali program zakładający wykorzystanie dwóch głównych rzek Azji Centralnej – Amu-darii ( dawny Oksus, zwany Nilem Azji Centralnej) oraz Syr-darii do irygacji pól bawełnianych i ryżowych. Pola nawodniono, ale w międzyczasie cały nawodniony teren wydobył z ziemi sól. Przy okazji kanały irygacyjne tak nieumiejętnie skonstruowano, iż połowa wody z nich wyparowała.
Amu Daria i Syr Daria przestała zasilać Jezioro Aralskie. Wody w rzekach zabrakło – część nawodniła pola bawełny ale największa jej cześć wyparowała lub zaginęła w piaskach pustyni Kara Kol i Kyzyl Kul. Dla jeziora już nic nie zostało, zaczęło ono wysychać.
Do tego momentu czyli połowy lat sześćdziesiątych, Jezioro Aralskie było spichlerzem i głównym akwenem rybnym ZSRR. To właśnie skąd eksportowano ryby na cały kraj i eksport. Dwa główne porty – Aralsk ( dziś w granicach Kazachstanu) i Moynok (dziś w granicach Uzbekistanu) były tętniącymi życiem miejscami, gdzie o pracę w latach 50 i 60tych było o wiele łatwiej niż w innych częściach kraju. Gdy wody jeziora zaczęło ubywać, na Moynak i Aralsk zapadł wyrok śmierci.
Próbowano ratować miejsca pracy, sprowadzając ryby do przetwórstwa aż z arktycznego miasta Murmańsk. Miasta Moynak i Aralsk, powstały jako porty rybackie i przetwórnie ryb, a nagle brakło tego co było ich fundamentem. Z roku na rok było tylko gorzej. Miastu wyrwano podstawy egzystencji. Dodatkowo władze sowieckie na okolicznych terenach oraz na jednej z wysp jeziora prowadziły badania nad ospą, wąglikiem i bronią biologiczną. Miejsce testów broni zostało oficjalnie nazwane Aralsk-7. Zostało one zbudowane w 1954 roku na wyspie Odrodzenia. To na tej wyspie testowano sprzęt ochronny wykorzystywany do działań zbrojnych w Afganistanie. Dziś Wyspa Odrodzenia już nie ma, pozostał półwysep.
Kilka kilometrów od miasta Moynak znajduje się jedyna atrakcja tego regionu – cmentarzysko statków. Jest ich 11 – od małych kutrów po wielkie trawlery. Jeszcze kilka lat temu z Uzbekistanu do Kazachstanu sięgały dwa ramiona jeziora, dziś zostało jedno, z roku na rok krótsze i węższe. Jednak o ile w Kazachstanie uporano się z problemem, ubytek wody w jeziorze zatrzymano a od kilku lat wody przybywa, to w Uzbekistanie z roku na rok jest gorzej. Wystarczyło 60 lat aby z czwartego największego jeziora świata, zostało 10% wody i zapewne tego co w nim było.
Szczegóły i programy wypraw do Uzbekistanu i Kazachstanu znajdują się na stronie wyprawy 1 lub wyprawy 2 O Uzbekistanie i Kazachstanie czytaj w naszych artykułach Uzbekistan – Jaki jest? Uzbekistan Taszkient Uzbekistan Samarkanda Kilka słów o Uzbekistanie Kotlina Fergańska 1 Kotlina Fergańska 2
Autor: Łukasz Odzimek